2019 жылдың 14 ақпанында Алматы қаласының қоғамдық кеңесі банкроттық рәсімдерін жетілдіру және шағын және орта бизнесті оңалту туралы тыңдалым өткізді.Тыңдалымға Алматы қаласы Қоғамдық кеңесінің төрағасы Рахман Алшанов, Қоғамдық кеңес мүшелері Жазылбеков Нурлан, Шибутов Марат және тағыда басқа кеңес мүшелері, Алматы қаласы басқармасының басшысы Қыдыралиев Талғат, ҚР ҰБ төрағасының кеңесшісі Құсаинов Айдархан, «Жетісу» банкроттыққа қарсы іс бойынша кәсіби менеджерлер одағының президенті Кабикенова Мариям, Қазақстанның қаржыгерлер қауымдастығының басқарушы директоры Утеулов Алиби, Ұлттық Кәсіпкерлер Палатасы директорының орынбасары Қошмамбетов Айтуар, Кәсіпкерлік және инвестиция басқармасының өкілдері және кәсіпкерлер қатысты. Кездесудің модераторы Қоғамдық кеңес мүшесі Смайлов Ерлан.Алматы қаласы қоғамдық кеңесінің төрағасы Рахман Алшанов: «30 қаңтарда өткен үкімет отырысында Мемлекет басшысы халық шаруашылығын реформалау мен жаңғырту бойынша маңызды міндеттер қойып, банкроттыққа ұшыраған және тиімді емес кәсіпорындардың белсенділігін арттыруға және осы процедураны жеңілдетудің тиісті механизмдерін әзірлеуге шақырғандығын. Кəсіптік емес кəсіпорындар нарығын қалай тазарту керектігі туралы мәселе көтерілгендігін. ШОБ ұлттық экономиканың, негізгі жұмыс берушінің негізі болуы керек екендігін, сондықтан бізге ұсыныстар жасау керектігі» туралы тапсырма бергендігін тыңдалым барысында тілге тиек етті.
Президенттің мәлімдемесі жарияланғаннан кейін, Қоғамдық кеңеске Елбасының хабарламасы мемлекеттік органдар тарапынан дұрыс түсінбеуі мүмкіндігіне алаңдаулы Алматылық кәсіпкерлер хабарласа бастады. Атап айтқанда, Мемлекеттік кіріс департаменті және салық органдары тарапынан бұл тапсырманы құлшыныспен орындап, әр істің анық-қанығына жетпей, жалпылама орындалады деп күтілуде.
Қоғамдық кеңестің мүшесі Нұрлан Жазылбековтың айтуынша, алғашқы қадам банкроттық рәсімін жеңілдету мәселесін көтеру болып табылады. Егер оңалту екі-үш айда жүзеге аспаса, онда бірнеше жыл күтпей компанияны одан әрі банкроттық рәсімдеу үшін Салық комитетіне жіберуге болады.
Қоғамдық кеңестің мүшесі Марат Шибутов, егер ЖІӨ деңгейін және кәсіпорындардың санын салыстырсақ, 2015 жылдан бастап ЖІӨ-нің өсуі байқалмаған, бірақ сол уақытта көптеген кәсіпорындар бар.
Бизнес қандай да бір себептермен өмір сүреді. Бізде банкроттық пен жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар санының азаюы байқалмайды, Қазақстан экономиканың заңдарын жоққа шығарады. ШОБ-тің айтуынша, статистика бойынша ешқандай қарыз жоқ, бірақ іс жүзінде қарыз 44 триллион теңгеге дейін өсті. Демек, бизнестің барлық тәуекелдерін мемлекет есебінен өтеміз және мұның бәрі мемлекеттік бюджет есебінен өтеледі. Бірақ бір күні бюджет қаржысы таусылады. Бізде банкроттық туралы ашық статистика жоқ, жиналған сот талаптары туралы статистика, меншікке ауыртпалықтардың тізімі жоқ. Мемлекет бұл жағдайды үнемі қолдайды, ірі кәсіпорындардың сөзсіз банкроттығын кейінге қалдырады. «Сондықтан мен проблемалы қарыздар қорын іске қосуды ұсынамын».
Қалалық борыштарды басқару бөлімінің бастығы Талғат Кыдыралиев судьялармен жұмыс істеуді ұсынды, себебі компания жұмыс істемесе, оны банкрот деп жариялайды.
Барлығы банкроттық процедурасының жылдам болуын қалайды, бірақ бұл қиын мәселе. Біз оны теңгеру туралы шешім қабылдауға тиіспіз – егер процедура жылдам болса, кредиторлар шығындарға ұшырайды. Сондықтан біз МІД және басқа да мекемелерге кәсіпкерлерге нақты түсініктеме беруді ұсынамыз», – деді қоғамдық кеңес мүшесі Ерлан Смайлов.
Қазақстан Ұлттық Банкі Төрағасының кеңесшісі Айдархан Құсайынов:
«Біз шағын бизнесте берілген несиелерге талдау жасадық: несиелердің 96% меншікті активтерінің 20%-нан азы бар кәсіпорындарға берілген. Бәсекелестікті дамытуға кедергі келтіретін «зомби-кәсіпорындар» бар жерде экономиканы несиелендіру қауіпті. Елде ақша көп, банктер қарыз беруге дайын, бірақ сапалы қарыз алушылар жоқ. Жеке «зомби кәсіпорындарының» банкроттық рәсімі 4-11 жылға созылады, бұл қалыпты жағдай емес».
А.Құсайыновтың айтуынша, байланысты қарыздар мен еншілес кәсіпорындардың проблемалары бар. Ал бұл жұмыс істемейтін кәсіпорындар (олардың нарықтағы үлесі бар, міндеттемелері бар, тендерге қатысады) өздері дамымайды және басқалардың дамуына жол бермейді. Бұл кәсіпорындарды қалай атаса да – қаланы қалыптастыру, жүйені қалыптастыру, банкротқа ұшырау мүмкін емес – олар банкроттыққа ұшырауы тиіс.
«Жетісу» банкроттық бойынша кәсіподақтар одағының президенті Марияш Қабыкенованың берген статистикасына сәйкес Қазақстанда 2016 жылы – 946, 2017 жылы – 1247, ал 2018 жылы – 1632 кәсіпорын банкротқа ұшыраған. Сонымен қатар ол «уытты» кәсіпорындар туралы деректер жоқ екенінде атап өтті және де ол кәсіпорындар ерекше банкроттыққа ұшырағанымен қалпына келтірілуі мүмкіндігіне ие екендігіне назар аударды. Оның пікірінше, осындай кәсіпорындардың мониторингі қажет. Аталған бақылауды проблемалық несиелер қоры және Ұлттық кәсіпкерлер палатасының «Атамекен» үйлестіру кеңесі жүргізсе болады. Осылайша, банкроттықтың алдын алу шараларын қабылдау мүмкіндігі пайда болады.
Кәсіпкерлердің, кредиторлардың және банкроттық бойынша қамқоршылардың қатысушылары мүдделер қақтығысының болуына назар аударды, оның басты мақсаты салықты жинау болып табылатын мемлекеттік орган банкроттыққа да жауапты. Яғни, ІІД ең алдымен, кәсіпорынды қалпына келтіру мүмкіндігін қарастырмай, салық берешегін жинауды жеңілдетуге мүдделі. Сондықтан бұл функцияны ІІД-нан алу керек.
Қазақстан қаржыгерлерінің қауымдастығының өкілі Алиби Утеуловтың айтуынша, мемлекеттің өзі осындай бақылау және оңалту және банкроттық туралы ережелерді әзірлеуі керек, мысалы, Қазақстан үкіметі жанындағы жеке агенттік.
Ұсыныстарды жинау бойынша жұмыстар жалғасуда. Қоғамдық кеңестің тыңдауларында ұсынылған ұсыныстар оңалту және банкроттық туралы заңнаманы жетілдіруді жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің жұмыс тобына жіберіледі.
Алматы қаласы Қоғамдық кеңесінің жұмыс тобы:
Е.Смайлов
М.Шибутов
Н.Жазылбеков
